zaterdag, augustus 05, 2006

PARLAN.DOC (12)

18. Chaos in de plaats van muziek

Sjostakovitsjs ambitie ging uit naar het schrijven van opera’s. De man had een fascinatie voor het woord en de literatuur. Hij las erg veel en vertrok vaak van de werken van dichters van verschillende literaturen en tijden als inspiratiebron voor zijn werken. Zijn eerste opera, De neus, was gebaseerd op het gelijknamige werk van Nikolaj Gogol, en stuitte al op enige weerstand van het regime. Met zijn tweede en laatste opera, Lady Macbeth of the Mtsensk District, was het erger gesteld: er kwam expliciete seks in voor, hoorbaar in de muziek, en Stalin was not amused. De dictator verliet het operagebouw in de derde acte en niet veel later verscheen er in de Pravda een artikel: ‘Chaos in de plaats van muziek’. Dat ware niet zo erg geweest, als het zich niet afspeelde in de USSR van 1936, toen de terreur op volle waanzin begon te draaien en mensen massaal verdwenen en in kampen stierven.

Tegen deze achtergrond moet het ook begrepen worden, dat Sjostakovitsj opgepakt werd en ondervraagd, weer vrijgelaten, maar een hele tijd op de overloop van zijn appartement sliep met zijn koffertje klaar voor het geval ze om hem kwamen; buiten zijn appartement slapend in de hoop dat ze zijn gezin zouden sparen. De componist had zoals vele kunstenaars een overgevoelig zenuwstelsel; de man heeft, net als iedereen in die tijd op die plaats, doodsangsten uitgestaan. Als u gevoelig bent voor het ongrijpbare van de muziek vindt u in de muziek van Sjostakovitsj het hele palet aan uitgerafelde menselijkheid. Het luisteren naar zijn werken, het lezen over zijn leven, en over zijn betrachtingen zo goed mogelijk te leven, over zijn mededogen met anderen: het is een aangrijpende en een voor de componist en zijn tijdgenoten-kunstenaars respect afdwingende ervaring.

Al in de jaren ’20 waren miljoenen boeren door de gedwongen landbouwcollectivisatie omgekomen, daarna kwamen nog eens de ‘zuiveringen’, waarbij nog ettelijke miljoenen mensen vermoord werden. Er blijft discussie over de aantallen. In de volgende lijst heeft Stalin meer miljoenen slachtoffers op zijn geweten dan Hitler :

‘-Lenin:4 miljoen ;
-Stalin:42,7";
-Tsjang Kai Sjek :10,2 ;
-Mao:37,8;
-Hitler:20,9;
-Tojo Hideki:3,99;
-Pol Pot:2,4 .’

De Franse filosoof Alain Badiou in zijn verhelderend en duidelijk geschreven boek over de twintigste eeuw (dat ik net las, het zit nu vooraan in mijn gedachten en de componist die we hier belichten is uiteraard een twintigste-eeuwer bij uitstek) noemt de eeuw die van de oorlog en van de zuiveringen, van de fascinatie voor het fenomeen van ‘de twee’ (bv. communisme en fascisme, of de koude-oorlogmentaliteit, de fascinatie voor ‘de twee’ dus, tegenover die voor ‘de één’ (bv. een god, een vaderland enz, uit de eeuw daarvoor). Een eeuw die begon met een oproep tot een ‘wij’, een broederschap dat er geen is (bv. communisme en fascisme) tegen een vijand, op zoek naar de laatste alle oorlogen overbodig makende oorlog. Een eeuw die zich blind staarde op de mogelijkheid van het nieuwe begin, nu er afgerekend was met het juk van de dingen uit de vorige eeuw. Een eeuw vol gruwelen.


Hoe het volgende gedicht zijn titel kreeg, is niet moeilijk te volgen. Hij duidt uiteraard op een woord dat aanwijst, en het gedicht zit vol met die woorden. Aanwijzen en verraden komt voor in alle terreurregimes of verplichte broederschappen.


Aanwijzend voornaamwoord

Lady Macbeth of the Mtsensk District, opera in vier bedrijven, op. 29, Dmitri Sjostakovitsj (1930-1932) –
‘Chaos in de plaats van muziek’, Pravda, 28-01-1936



daar, daar, die
die daar

klanken tonen woorden
woorden tonen klanken

ho maar, toe maar
die en die en die en die?
die daar? die daar?

daar
de maat barst, de dijk dunt
verzuip dan
daar

Herlinda Vekemans
@

Met de rubriek 'PARLAN.DOC' wil Parlando! één Vlaamse dichter een maand lang speciale aandacht schenken. Elke week wordt minstens één bijdrage van hem verwacht.
Het PARLAN.DOC-archief is hiernaast na te gaan. De vorige gast Alain Delmotte gaf de fakkel door aan Herlinda Vekemans. Dit is haar vierde week.